Il faut du courage pour etre romantique, car il faut hazarder. Stendhal (1783 – 1842)
Ο πρόσφατα διαμορφωμένος κόσμος της αστικής κοινωνίας του 19ου αιώνα εισβάλλει και στο χώρο της λογοτεχνίας. Το μυθιστόρημα αναδεικνύεται σε χαρακτηριστική τέχνη της εποχής, καθώς καταφέρνει να εκφράσει με λέξεις την «πραγματική ζωή», την κουλτούρα, τις ιδέες και τις αξίες της σύγχρονής του κοινωνίας.
Στο Παρίσι του 19ου αιώνα, οι άνθρωποι όλων των κοινωνικών τάξεων προσπαθούν να επιβιώσουν μέσα στις γρήγορες αλλαγές της εποχής τους, οι οποίες αποδεικνύονται ισχυρότερες από τη δυνατότητά τους να ορίσουν τη ζωή τους (Βίκτωρ Ουγκό, Οι Άθλιοι, 1862).
Στην Πετρούπολη της ίδιας εποχής, η δολοφονία μιας γερόντισας από ένα νεαρό φοιτητή, με σκοπό την κλοπή, γίνεται η αφορμή για την ανάδειξη των ηθικών προβληματισμών που βιώνουν οι νέοι της εποχής (Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και Τιμωρία, 1866).
Η ανιαρή ζωή στη γαλλική επαρχία μιας νεαρής γυναίκας που περιορίζεται από ένα συμβατικό γάμο γίνεται αιτία για τη δημιουργία μιας εξωσυζυγικής σχέσης (Φλωμπέρ, Μαντάμ Μποβαρύ, 1857).
Περιγράφοντας ιστορίες από την καθημερινή ζωή, οι συγγραφείς ασκούν κριτική στην αστική κοινωνία και τις αξίες της που τις θεωρούν συμβατικές.
Οι ήρωες των βιβλίων είναι πολύ συχνά άνθρωποι που δε γίνονται αποδεκτοί από τον κοινωνικό τους περίγυρο: μία γυναίκα της ανώτερης τάξης, η οποία καλείται να ξεχάσει τα συναισθήματα και τις επιθυμίες της, καθώς ο ρόλος της συνδέεται αποκλειστικά με την αναπαραγωγή της οικογένειας και των ιδανικών της (Τολστόι, Άννα Καρένινα, 1877).
Μία φτωχή ορφανή αναγκασμένη να εργαστεί για να επιβιώσει σε μια εποχή που η εργασία των γυναικών θεωρείται δείγμα ξεπεσμού και περιορίζει τη γυναίκα από τη μοναδική κοινωνικά αποδεκτή διέξοδό της -έναν πετυχημένο γάμο (Σαρλότ Μπροντέ, Τζέυν Έυρ, 1847).
Φτωχά παιδιά, εγκαταλειμμένα στους βρόμικους δρόμους, στις φτωχογειτονιές του Λονδίνου, που γνωρίζουν την εκμετάλλευση και τις άθλιες συνθήκες της παιδικής εργασίας (Ντίκενς, Όλιβερ Τούιστ, 1838).
Μια πόρνη που συγκεντρώνει γύρω της την αφρόκρεμα της καλής κοινωνίας του Παρισιού και αναδεικνύει την υποκρισία που υπάρχει κάτω από την ευπρέπεια (Ζολά, Η Νανά, 1880).
Η μεγάλη διάδοση της λογοτεχνίας αυτή την εποχή πραγματοποιείται κυρίως μέσα από τους νέους τρόπους επικοινωνίας: τον τύπο. Τα μυθιστορήματα δημοσιεύνται σε συνέχειες στις καθημερινές εφημερίδες ή τα λαϊκά περιοδικά, τα οποία έχουν μεγάλο αγοραστικό κοινό.
Από την άλλη μεριά, οι συνθήκες ζωής και τα προβλήματα που δημιουργούν είναι κοινά στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις. Έτσι η εμβέλεια της λογοτεχνίας της εποχής ξεπερνά τα εθνικά σύνορα. Το μυθιστόρημα μεταφράζεται σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και έχει μεγάλη απήχηση. Θεωρείται το αντιπροσωπευτικό λογοτεχνικό είδος των πολύπλοκων αστικών κοινωνιών, στις οποίες τα εσωτερικά αισθήματα συγκρούονται με τις αντικειμενικές συνθήκες μέσα στις οποίες οι άνθρωποι ζουν χωρίς τη θέλησή τους.
Εισάγεται η αρχή της σύγκρουσης της επιθυμίας με την πραγματικότητα. Αυτή η σύγκρουση θα αποτελέσει και την αφετηρία της ψυχανάλυσης, που θα αναπτυχθεί από το Βιεννέζο γιατρό Φρόυντ.
Η ψυχανάλυση θα αποδειχθεί ένα ρεύμα αντίληψης των πραγμάτων που δεν περιορίζεται μόνο στην ψυχολογία και στην ψυχιατρική. Άσκησε και συνεχίζει να ασκεί επιρροή σε όλες τις τέχνες και τη λογοτεχνία, στην κριτική και την ιστορία τους. Ένα από τα καλλιτεχνικά ρεύματα που φέρουν τη σφραγίδα της ψυχανάλυσης είναι ο Υπερρεαλισμός.
Ο πρόσφατα διαμορφωμένος κόσμος της αστικής κοινωνίας του 19ου αιώνα εισβάλλει και στο χώρο της λογοτεχνίας. Το μυθιστόρημα αναδεικνύεται σε χαρακτηριστική τέχνη της εποχής, καθώς καταφέρνει να εκφράσει με λέξεις την «πραγματική ζωή», την κουλτούρα, τις ιδέες και τις αξίες της σύγχρονής του κοινωνίας.
 |
| Portrait of "Cosette" by Emile Bayard, from the original edition of Les Misérables (1862) |
Στην Πετρούπολη της ίδιας εποχής, η δολοφονία μιας γερόντισας από ένα νεαρό φοιτητή, με σκοπό την κλοπή, γίνεται η αφορμή για την ανάδειξη των ηθικών προβληματισμών που βιώνουν οι νέοι της εποχής (Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και Τιμωρία, 1866).
Η ανιαρή ζωή στη γαλλική επαρχία μιας νεαρής γυναίκας που περιορίζεται από ένα συμβατικό γάμο γίνεται αιτία για τη δημιουργία μιας εξωσυζυγικής σχέσης (Φλωμπέρ, Μαντάμ Μποβαρύ, 1857).
Περιγράφοντας ιστορίες από την καθημερινή ζωή, οι συγγραφείς ασκούν κριτική στην αστική κοινωνία και τις αξίες της που τις θεωρούν συμβατικές.
Οι ήρωες των βιβλίων είναι πολύ συχνά άνθρωποι που δε γίνονται αποδεκτοί από τον κοινωνικό τους περίγυρο: μία γυναίκα της ανώτερης τάξης, η οποία καλείται να ξεχάσει τα συναισθήματα και τις επιθυμίες της, καθώς ο ρόλος της συνδέεται αποκλειστικά με την αναπαραγωγή της οικογένειας και των ιδανικών της (Τολστόι, Άννα Καρένινα, 1877).
 |
| Édouard Manet, Portrait of Emile Zola, 1868 |
Φτωχά παιδιά, εγκαταλειμμένα στους βρόμικους δρόμους, στις φτωχογειτονιές του Λονδίνου, που γνωρίζουν την εκμετάλλευση και τις άθλιες συνθήκες της παιδικής εργασίας (Ντίκενς, Όλιβερ Τούιστ, 1838).
Μια πόρνη που συγκεντρώνει γύρω της την αφρόκρεμα της καλής κοινωνίας του Παρισιού και αναδεικνύει την υποκρισία που υπάρχει κάτω από την ευπρέπεια (Ζολά, Η Νανά, 1880).
Η μεγάλη διάδοση της λογοτεχνίας αυτή την εποχή πραγματοποιείται κυρίως μέσα από τους νέους τρόπους επικοινωνίας: τον τύπο. Τα μυθιστορήματα δημοσιεύνται σε συνέχειες στις καθημερινές εφημερίδες ή τα λαϊκά περιοδικά, τα οποία έχουν μεγάλο αγοραστικό κοινό.
 |
| Pierre-Auguste Renoir |
Εισάγεται η αρχή της σύγκρουσης της επιθυμίας με την πραγματικότητα. Αυτή η σύγκρουση θα αποτελέσει και την αφετηρία της ψυχανάλυσης, που θα αναπτυχθεί από το Βιεννέζο γιατρό Φρόυντ.
Η ψυχανάλυση θα αποδειχθεί ένα ρεύμα αντίληψης των πραγμάτων που δεν περιορίζεται μόνο στην ψυχολογία και στην ψυχιατρική. Άσκησε και συνεχίζει να ασκεί επιρροή σε όλες τις τέχνες και τη λογοτεχνία, στην κριτική και την ιστορία τους. Ένα από τα καλλιτεχνικά ρεύματα που φέρουν τη σφραγίδα της ψυχανάλυσης είναι ο Υπερρεαλισμός.
